Wat is iso en ruis in de fotografie? Bij een hogere iso-waarde is je camera lichtgevoeliger. Maar wat is het nadeel van een hoge iso-waarde?
Belichtingsdriehoek: diafragma, sluitertijd en ISO
Ik begin met een kleine herhaling van een stukje algemene theorie.
Om een foto goed te belichten moet je drie variabele instellen:
- Diafragma: de lensopening die de scherptediepte regelt
- Sluitertijd: de tijd dat het licht op de sensor valt
- ISO: de lichtgevoeligheid
Deze drie factoren zijn met elkaar verbonden in de belichtingsdriehoek. Wanneer de diafragmaopening kleiner wordt, moet de belichting langer ter compensatie. Soms is dit niet mogelijk: in dat geval pas je je ISO aan.
Tip: In deze blogs lees je meer over diafragma en sluitertijd.
ISO: het ondergeschoven kindje
Voor een scherpe voorgrond met een vage achtergrond pas je het diafragma aan. Om beweging te bevriezen pas je de sluitertijd aan. Creatieve effecten die gebruikt worden binnen de fotografie. Maar wat doet de ISO?
Vroeger, in de analoge tijd, was de ISO-waarde de mate van lichtgevoeligheid van een filmrolletje. Een gestandaardiseerde waarde: een filmpje van ISO100 had áltijd de zelfde lichtgevoeligheid. Maakte je foto’s in een zonnige omgeving dan pakte je een rolletje met een lage ISO, ging je ’s avonds aan de slag dan koos je voor een hoge ISO.
Tegenwoordig kun je per foto de lichtgevoeligheid instellen. Handig!
Wat is ISO en ruis?
In de digitale fotografie zegt ISO vooral iets over de hoeveelheid ruis in je foto. De hoeveelheid signaal op je sensor kan softwarematig worden versterkt, wat niet alleen het gewenste signaal versterkt, maar ook het achtergrondsignaal. Dit uit zich in ruis.
ISO is niet langer gestandaardiseerd. Bij nieuwere camera’s is ISO800 acceptabel, terwijl dit bij oudere camera’s vaak het geval is. Spiegelreflexcamera’s kunnen vaak beter omgaan met hogere ISO-waarden dan compactcamera’s en telefoons. (Natuurlijk verschilt het per foto en kijker wat acceptabel is.)
Vergelijk onderstaande foto’s maar eens. Vooral in de donkere partijen zie je een verschil in de hoeveelheid ruis.
ISO: zo laag als kan, zo hoog als moet
Meestal wil je geen ruis. Je wilt de ISO-waarde van je foto zo laag mogelijk houden. Maar je hebt voor je foto ook een minimale scherptediepte nodig en sluitertijd nodig. Als je die waarden vast hebt staan en je foto is te donker, dan zit er echt niks anders op dan de ISO te verhogen en meer ruis te accepteren.
Auto-ISO
Ik gebruik het zelden: de Auto-ISO stand van mijn camera. In deze stand staat de diafragmavoorkeur en sluitertijd vast, en wordt de ISO-waarde aangepast om de belichtingsdriehoek compleet te maken.
Toch zijn er omstandigheden waarbij je diafragma en sluitertijd bepalend is voor de foto, en de ISO-waarde de variabele is.
Bij het fotograferen van roofvogels in vlucht kun je niet werken met een te groot diafragma, de kop van het dier moet scherp zijn. Bij een te lange sluitertijd ontstaat bewegingsonscherpte. Oplossing: de ISO moet omhoog.
Wanneer de camera staat ingesteld op Auto-ISO, is de ISO zo laag als kan, zo hoog als moet.
ISO: voorkom veel gemaakte fouten
Zoals ik hierboven al schreef, de ISO-waarde is een ondergeschoven kindje. Dit kan leiden tot schoonheidsfoutjes.
Na het fotograferen in een donkere ruimte, moet je je ISO terug omlaag zetten. Niets is zo vervelend als mislukte foto’s met te veel ruis wanneer een instelling niet terug is aangepast! Controleer regelmatig de instellingen van je camera, op zijn minst wanneer je de camera aan zet.
Wanneer een foto een beetje onderbelicht is, kun je vaak in Lightroom of een ander bewerkingsprogramma de schaduwen een beetje oplichten. Wist je dat dit resulteert in extra ruis? Het is beter om de foto correct te belichten met een hogere ISO.
Nieuwe camera’s kunnen beter omgaan met ruis dan oudere camera’s, maar elke camera heeft zijn beperkingen. Bij veel camera’s is de maximale ISO-waarde in te stellen, superhandig, dit voorkomt een explosie van ruis.
Ruis, en dan?
Foto’s met een beetje ruis zijn niet meteen verloren foto’s. Bij het bewerken van foto’s valt er vaak wat te corrigeren. Daarbij kan ruis bijdragen aan de sfeer: op een foto van een oud en donker kasteel is een beetje ruis niet altijd erg.
Bij zwart-witfoto’s valt (kleur)ruis minder op, het omzetten van een foto naar zwart-wit kan een goed redmiddel zijn.
